05-03-2009
Η ιδέα ότι ο κρύος καιρός μπορεί να ρίξει κάτω τον άνθρωπο από κρυολόγημα, είναι πανάρχαια και σχεδόν παγκόσμια.
Αλλά η επιστήμη δεν έχει βρει ακόμα στοιχεία για τον τρόπο που ο άνθρωπος αποκτά ένα κρυολόγημα.
Μία από τις πρώτες έρευνες έγιναν πριν από μισό αιώνα από τον σερ Κρίστοφερ Aντριους, από την ομάδα ερευνών για το κρυολόγημα, στο Σάλσμπουρι της Αγγλίας. Το πείραμα ήταν απλό. Οι εθελοντές χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Οι μισοί έμειναν σε ζεστό και άνετο περιβάλλον. Οι άλλοι μισοί υποχρεώθηκαν να πάρουν ένα μπάνιο και έπειτα να μείνουν υγροί, χωρίς καν μία πετσέτα, σε ένα διάδρομο με ρεύμα, για μισή ώρα. Τα «βάσανά» τους δεν τελείωσαν εκεί, αφού ακολούθως φόρεσαν υγρά ρούχα για ώρες, ενώ ιοί? εκτοξεύονταν μπροστά στη μύτη τους. Η έκπληξη ήταν ότι εκτός από μία πτώση στη θερμοκρασία του σώματος και την αναμενόμενη ταλαιπωρία, η «ομάδα του κρύου» δεν εμφάνισε περισσότερα κρυολογήματα από τη «ζεστή ομάδα». Eρευνες που ακολούθησαν απέδειξαν ότι η έκθεση στο κρύο δεν συνδέεται ούτε με το κρυολόγημα, ούτε με τη σφοδρότητα που αυτό θα έχει! Πραγματικά. Το κρυολόγημα υπάρχει σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, παρά τις τόσο διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες?
Eποχικό
Επίσης, το κρυολόγημα είναι εποχικό. Aσχετα από τη θερμοκρασία ή το πώς αλλάζει ο καιρός, στα περισσότερα μέρη του κόσμου, τα κρυολογήματα πιάνουν κορυφή στην αρχή του φθινοπώρου, διαρκούν όλο τον χειμώνα και παρουσιάζουν νέα έξαρση στη μέση της άνοιξης. Το καλοκαίρι, άσχετα εάν πρόκειται για τον Ιούλιο στο Βλαδιβοστόκ ή τον Ιανουάριο στην Καμπέρα, το κρυολόγημα εξαφανίζεται. Τελικά, πώς αρπάζεις ένα κρυολόγημα;
Οι ενήλικες στην Αμερική περνούν δύο με τέσσερα κρυολογήματα το χρόνο, ενώ τα παιδιά έξι με οκτώ. Αν και οι γιατροί συχνά μιλούν για τον «ιό του κρυολογήματος» δεν υπάρχει μόνο ένας τέτοιος ιός. Μέχρι το 1950 πέντε οικογένειες ιών ήταν γνωστό ότι προκαλούσαν κρυολόγημα. Ανάμεσά τους η πιο συνηθισμένη ήταν οι ρινοϊοί, οι οποίοι προκαλούν το 40% των κρυολογημάτων και περιελάμβαναν τουλάχιστον εκατό αναγνωρίσιμες ποικιλίες. Αλλά η αιτία του ενός τρίτου των κρυολογημάτων παρέμενε άγνωστη.
Από τη στιγμή που ένας από τους παραπάνω ιούς μπει στη μύτη τού ανθρώπου, οι συνέπειες είναι λίγο πολύ οι ίδιες. Ερεθισμένη μύτη, καταρροή, δυσκολία στην αναπνοή. Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα υποχωρούν σε μία εβδομάδα, το ένα τέταρτο των πληγέντων υποφέρει δύο. Τα αντισώματα που λαμβάνει κανείς από προηγούμενα κρυολογήματα μπορεί ώς ένα βαθμό να τον προστατέψουν, αλλά η μεγάλη ποικιλία των ιών, τελικά μας μετατρέπουν σε εύκολο στόχο. Κάτω από κανονικές συνθήκες, όταν ένα μέλος μιας οικογένειας φέρει τον ιό στο σπίτι, αυτό αρκεί για να κολλήσουν σχεδόν όλοι. Δεν θέλει πολύ. Eνας ιός αρκεί για κάθε άνθρωπο. Μια έρευνα στο Σιάτλ έδειξε ότι τέσσερις ιοί αρκούν για να μολύνουν μία οικογένεια.
Συνεχείς διαψεύσεις
Η αναζήτηση του τρόπου με τον οποίο ακριβώς μεταδίδεται το κρυολόγημα από το ένα άτομο στο άλλο ήταν μια εκνευριστική διαδικασία, αφού οδηγούσε σε συνεχείς διαψεύσεις. Ερευνητές την περίοδο του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου διακήρυτταν ότι δεν υπήρχε πλέον κανένα μυστικό. Εάν πάρεις υλικό από τη μύτη ενός ατόμου που έχει ήδη επηρεαστεί και το βάλεις στη ρινική οδό ή στα μάτια (όπου πάλι μέσω των δακρύων πάει στη ρινική οδό), το αποτέλεσμα θα είναι να κολλήσει. Αν και με το πέρασμα των δεκαετιών εξελίχθηκε η τεχνική αυτή, μέχρι και απευθείας μεταδόσεις καθαρών ιών έγιναν, ο ένας στους δέκα δεν αποκτούσε κρυολόγημα, χωρίς να έχει αντισώματα.
Επίσης, άλλες έρευνες ανακάλυψαν ότι ένας στους τέσσερις ανθρώπους αναπτύσσει μια περίεργη μορφή κρυολογήματος, η οποία δεν παρουσιάζει κανένα από τα γνωστά της συμπτώματα. Πρόκειται για το σιωπηλό κρυολόγημα. Μελέτες απέδειξαν ότι ο ίδιος ο ιός του κρυολογήματος προκαλεί ελάχιστη ζημιά, αφού επηρεάζει ένα μικρό τμήμα της μύτης. Είναι η αντίδραση του οργανισμού, η αντεπίθεση εναντίον του ιού με λευκά αιμοσφαίρια και αντισώματα, που προκαλούν το στενάχωρο πρήξιμο της μύτης και την καταρροή. Για μια σειρά λόγους, ο οργανισμός αρκετών ανθρώπων δεν λειτουργεί έτσι. Μπορούν άνετα να περάσουν τον ιό που έχουν σε άλλους, ενώ οι ίδιοι αισθάνονται μία χαρά.
Οι πρώτες φωτογραφίες
Τη δεκαετία του 1940, με τη χρήση των φωτογραφιών υψηλής ταχύτητας που πρωτοανακαλύφθηκαν τότε, αποκαλύφθηκε ότι ο άνθρωπος εξαπολύει από τη μύτη του χιλιάδες μικροσκοπικές σταγονίτσες, με μια ταχύτητα μάλιστα που φτάνει τα εκατόν εξήντα χιλιόμετρα την ώρα. Σε ένα πιάτο που θα τοποθετηθεί σε απόσταση ενός μέτρου από έναν άνθρωπο μπορεί κανείς να συλλέξει πάνω από 19.000 αποικίες ιών. Πολλές από αυτές τις σταγονίτσες αιωρούνται στον αέρα για μέρες. Το συμπέρασμα ότι το κρυολόγημα μεταδίδεται μέσω του αέρα πάρθηκε λίγο ή πολύ ως αυταπόδεικτο. Η πραγματική απόδειξη βέβαια ήταν ακόμη ζητούμενο.
Το καλοκαίρι του 1950 ο σερ Κρίστοφερ Aντριους έστειλε δώδεκα εθελοντές σε ένα απομονωμένο νησί στη βορειότερη ακτή της Σκωτίας. Αφού οι εθελοντές παρέμειναν απομονωμένοι για δέκα εβδομάδες, έξι άτομα, στα οποία είχε μεταδοθεί καθαρός ιός κρυολογήματος, πήγαν στο νησί.
Η προσπάθεια μετάδοσης των μικροβίων στους δώδεκα πρώτους εθελοντές είχε προσεκτικά σχεδιαστεί. Αλλά αν και οι έξι «εισβολείς» μοιράστηκαν δωμάτια με τους «απομονωμένους», έφαγαν μαζί τους, φύσηξαν απρόσεκτα τις ερεθισμένες μύτες τους, προς έκπληξη όλων, κανένα κρούσμα δεν παρουσιάστηκε στους δώδεκα.
Σε ένα άλλο πείραμα, η ερευνητική ομάδα του σερ Κρίστοφερ τοποθέτησε εμπρός από τη μύτη ενός ατόμου μια συσκευή με ένα λεπτό σωλήνα απ` όπου έρρεε ένα μίγμα, με τον ίδιο τρόπο που θα έτρεχε και η καταρροή μιας κρυολογημένης μύτης. Tο μίγμα περιείχε μία αθέατη φθορίζουσα βαφή. Ο εθελοντής φορώντας τη συσκευή, πέρασε ορισμένες ώρες σε ένα δωμάτιο, τρώγοντας, μιλώντας και παίζοντας χαρτιά μαζί με άλλους ανθρώπους. Eπειτα, οι ερευνητές έσβησαν τα φώτα και εξέτασαν τη διασπορά της ουσίας, χρησιμοποιώντας υπεριώδεις ακτίνες. Με φρίκη είδαν ότι η ουσία βρισκόταν παντού: στο φαγητό, στην τράπουλα, ακόμα και στα χέρια, στα πρόσωπα και στις μύτες των ανθρώπων.
Oπως, σημείωνε αμερικανικό φαρμακευτικό περιοδικό ο ένας στους τρεις ενήλικες πειράζει τη μύτη του τουλάχιστον μία φορά την ώρα. Tρίβουν τα μάτια τους ακόμα πιο συχνά. Tότε οι υποψίες στράφηκαν προς τα χέρια. Μια ομάδα από το πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια -οι Τζακ Γκβάλτνεϊ, Oουεν Χέντλεϊ και Ρίτσαρντ Βενζέλ- παρουσίασαν το 1973, την πρώτη σειρά πειστικών αποδείξεων. Οι ερευνητές εξέτασαν δέκα άτομα που είχαν κρυολόγημα και βρήκαν ότι οι τέσσερις είχαν ιούς στα χέρια τους. Eπειτα έριξαν βλέννα από κρυολογημένο πάνω σε μια σειρά επιφάνειες (νάιλον, μαλί, μετάξι, φορμάικα, μέταλλο, ξύλο) και είδαν ότι έπειτα από τρεις ώρες μπορούσαν να ανακτήσουν τον ιό. Το ίδιο μπορούσε να γίνει και στο δέρμα.
O ιός αντέχει σε μια σειρά επιφάνειες, αν και δυσκολεύεται πιο πολύ στα μαντήλια καθαρισμού του προσώπου, ειδικά στα βαμβακερά. Όταν αγγίξει κανείς επιφάνειες που έχει πέσει ο ιός, το παίρνει άθελα μαζί του, τουλάχιστον στο 60% των περιπτώσεων. Oταν ένας εθελοντής περνούσε με το δάκτυλό του μια πλαστική επιφάνεια και αμέσως μετά έφερνε το δάκτυλο στο μάτι ή στη μύτη του, σε πάνω από το 40% των περιπτώσεων κολλούσε. Σε ένα άλλο πείραμα ζητήθηκε από άτομα να τρίψουν τα μάτια τους ή τις μύτες τους, αφού άγγιξαν κούπες καφέ που είχαν χρησιμοποιήσει άτομα που είχαν κρυολόγημα. Το 50% αρρώστησε. Tο συμπέρασμα ήταν σαφές: οι ιοί του κρυολογήματος διαδίδονται μέσω των χεριών. Δεν είναι ανάγκη να αγγίξει κανείς κάποιον κρυολογημένο.
Aρα η πατροπαράδοτη συμβουλή του συχνού πλυσίματος των χεριών και του μη αγγίγματος ατόμων με κρυολόγημα είναι απολύτως σωστή. Βέβαια αυτό είναι δύσκολο να εφαρμοστεί, ειδικά στα παιδιά. Eτσι κι αλλιώς, τα άτομα που έχουν προσβληθεί γυρίζουν παντού, αγγίζουν τα πάντα. Πώς να αποφύγεις να έρθεις σε επαφή με τον ιό;
ΜΑΡΙΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ
ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΠΜ
