ΓΡΙΠΗ

Επιπτώσεις της Γρίπης στον πληθυσμό

Οι επιπτώσεις της γρίπης αφορούν τόσο στους ασθενείς, όσο και στις οικογένειές τους, στους εργοδότες τους, στους επαγγελματίες υγείας και στην κοινωνία συνολικά. Για τον ασθενή η λοίμωξη από γρίπη σημαίνει οξεία νόσο που τον καθηλώνει στο κρεβάτι συνήθως για 5-7 ημέρες, ενώ τον εκθέτει σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών. Οι ασθενείς καθίστανται ανήμποροι, συχνά για πολλές ημέρες, ενώ συμπτώματα όπως έντονος βήχας και ατονία μπορεί να επιμένουν μέχρι 10-15 ημέρες, επηρεάζοντας σημαντικά τις ατομικές, οικογενειακές, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητές τους. Οι ηλικιωμένοι είναι εξαιρετικά ευπαθείς στις απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές της γρίπης, αλλά η πλειονότητα των ανθρώπων που προσβάλλονται από τη νόσο και εισάγονται στο νοσοκομείο είναι ηλικίας κάτω των 65 ετών. Η γρίπη είναι επίσης εξαιρετικά επικίνδυνη σε άτομα με υποκείμενη χρόνια νόσο, τα οποία μαζί με τους ηλικιωμένους αντιπροσωπεύουν τον πληθυσμό ?υψηλού κινδύνου? ? όπως αποκαλείται. Οι κατά τα άλλα υγιείς ενήλικες, όμως αντιπροσωπεύουν την μεγαλύτερη ομάδα ασθενών που προσέρχονται στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας ιατρικής περίθαλψης στην διάρκεια έξαρσης και αντιστοιχούν στο ένα τέταρτο έως ένα τρίτο του συνόλου των νοσοκομειακών εισαγωγών στην ίδια περίοδο . Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ετήσιο κόστος από τη γρίπη ανέρχεται στα 12 δις δολάρια περίπου.

Η γρίπη είναι υψηλής μεταδοτικότητας

Η γρίπη είναι μία εξαιρετικά μεταδοτική ιογενής νόσος η οποία μεταδίδεται είτε με υγρά σταγονίδια είτε με μικρά σωματίδια αερολύματος με το βήχα και το φτέρνισμα και μέσω της ρινικής, στοματικής κοιλότητας και των οφθαλμών (πύλες εισόδου του ιού).

Η λοιμογόνος δόση στον άνθρωπο είναι 100 φορές μεγαλύτερη όταν ο ιός μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων από ότι μέσω σωματιδίων αερολύματος. Η διασπορά του ιού συμβαίνει για 1-2 ημέρες πριν και περίπου 5-7 ημέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων ενώ η περίοδο αυτή επιμηκύνεται στα παιδιά και στους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς. Η ταχεία μετάδοση του ιού τελικά οφείλεται στην υψηλή λοιμογονικότητα του ιού, στη μικρή περίοδο επώασής του (περίπου 2 ημέρες), στα υψηλά επίπεδα στα ρινοφαρυγγικά εκκρίματα και στη περίοδο διασποράς του. Σε κλειστούς χώρους (π.χ. ιδρύματα) πολλά άτομα μπορεί να μολυνθούν εντός 1-2 εβδομάδων. Η γρίπη είναι μια σημαντική αιτία νοσοκομειακής λοίμωξης με συνέπεια υψηλή νοσηρότητα και θνητότητα που εμφανίζονται τόσο στους θαλάμους των νοσοκομείων όσο και στις μονάδες εντατικής θεραπείας και στους γηριατρικούς θαλάμους.

Δομή του Ιού της γρίπης

Η μορφολογία του ιού ινφλουέντζα που προκαλεί την γρίπη χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση ενός περιβλήματος λιπιδικής φύσης,του φακέλου του ιού, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει ιική RNA νουκλεοπρωτείνη και οι Μ πρωτείνες που συμβάλλουν στην διαδικασία αντιγραφής. Τα σημαντικότερα όμως δομικά στοιχεία του ιού, από βιολογικής και λειτουργικής πλευράς, είναι οι εξωτερικές πρωτείνες, η ραβδόμορφη αιμαγλουτινίνη και η μυκητοειδούς μορφής νευραμινιδάση. Ιδιαίτερα η νευραμινιδάση, η οποία είναι ένζυμο και για αυτό χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενεργού κέντρου ,έχει ζωτικής σημασίας βιολογικό ρόλο στην διασπορά του ιού και συνεπώς στην έκφραση της λοιμογονικότητάς του.

Κύκλος ζωής του ιού και δράση της Νευραμινιδάσης

Μετά την έκθεση του ατόμου στον ιό, προσβάλλονται τα επιθηλιακά κύτταρα του αναπνευστικού συστήματος αποτελώντας τα αρχικά κύτταρα ξενιστές του ιού. Ακολούθως ο κύκλος ζωής του ιού περιλαμβάνει 4 στάδια: 1) ο ιός προσκολλάται στην επιφάνεια του κυττάρου-ξενιστή με την βοήθεια της αιμαγλουτινίνης του, η οποία συνδέεται με το σιαλικό οξύ, πρωτεΐνη της κυτταρικής επιφάνειας, 2)στη συνέχεια, ο ιός ενσωματώνεται στο εσωτερικό του κυττάρου και αντιγράφεται χρησιμοποιώντας τους κυτταρικούς μηχανισμούς, 3)οι νεοσύστατοι ιοί κινούνται προς την κυτταρική επιφάνεια σχηματίζοντας προεξοχή αλλά παραμένουν προσκολλημένοι λόγω του δεσμού αιμαγλουτινίνης-σιαλικού οξέος. Τέλος, το ένζυμο νευραμινιδάση του ιού διασπά τον δεσμό αυτό και απελευθερώνει τα νέα ιικά σωματίδια, επιτρέποντας την διασπορά τους σε άλλα κύτταρα, οδηγώντας στην εξάπλωση της λοίμωξης.

Πρώιμη αύξηση επιπέδων ιού

Μέσα σε λίγες μόνο ώρες από την έκθεση στον ιό, η ιική αντιγραφή έχει αρχίσει, το ιικό φορτίο αυξάνεται σταδιακά και μεγιστοποιείται εντός 2 ημερών. Σχεδόν παράλληλα με την έναρξη της ιικής αντιγραφής εμφανίζονται αιφνίδια και τα συμπτώματα, μερικά από τα οποία παραμένουν και μετά από την μείωση του ιικού φορτίου, για 10 ή και 15 ημέρες. Αυτό αποδεικνύει και την ανάγκη έγκαιρης εφαρμογής αντιικής θεραπείας ώστε να διακοπεί ο κύκλος ζωής του ιού και συνεπώς της λοίμωξης σε πρώιμο στάδιο.

Γρίπη – ο Κινούμενος Στόχος

Η δυσκολία αντιμετώπισης του ιού προκύπτει κυρίως από το γεγονός ότι ο ιός της γρίπης είναι ένας κινούμενος στόχος λόγω των συχνών μεταλλάξεων, των λεγόμενων αντιγονικών εκτροπών. Αυτές μπορούν να συμβούν στις ιικές πρωτείνες και συνήθως στις πρωτείνες επιφάνειας του ιού. Μικρής έκτασης τέτοιες μεταβολές καλούνται αντιγονικά ??drifts?? και είναι υπεύθυνες για τις ετήσιες εξάρσεις ή επιδημίες ενώ εκτεταμένες μεταβολές που οδηγούν σε νέο, συνήθως, στέλεχος καλούνται αντιγονικά ??shifts??και προκαλούν πανδημίες. Το ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ότι το μόνο τμήμα του ιού που παραμένει πάντα αμετάβλητο είναι το ενεργό κέντρο της νευραμινιδάσης το οποίο έτσι αποτελεί την??αχίλλειο πτέρνα??του ιού, ευάλωτη στην αντιική θεραπεία.

Πως αντιμετωπίζουμε τη γρίπη

.

Πρόληψη της γρίπης

Στο γενικότερο πλαίσιο της αντιμετώπισης, ο εμβολιασμός εξακολουθεί να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών των υπηρεσιών δημόσιας υγείας για την πρόληψη της γρίπης. Οι συστάσεις όμως αφορούν στις ομάδες υψηλού κινδύνου όπως ηλικιωμένους και άτομα με υποκείμενες παθήσεις, ενώ είναι γνωστό ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου κυμαίνεται από 30 έως 90% ανάλογα με την ανοσολογική ανταπόκριση του λήπτη. Ομοίως η ταύτιση της σύνθεσης του εμβολίου με τα κυκλοφορούντα στελέχη κάθε φορά, δεν είναι πάντα εφικτή.

Κλινική διάγνωση της γρίπης

Αν και συχνά η διάγνωση της γρίπης συγχέεται με αυτήν άλλων ιώσεων του αναπνευστικού, όταν είναι γνωστό ότι ο ιός κυκλοφορεί στην κοινότητα η ακρίβεια της κλινικής διάγνωσης είναι ιδιαίτερα υψηλή και αγγίζει το 70%. Ετσι, σε περίοδο έξαρσης, αιφνίδια έναρξη πυρετού με τουλάχιστον 2 από συμπτώματα όπως ρίγη/εφίδρωση, βήχας, μυαλγία, ρινική καταρροή, κόπωση, πονοκέφαλος ή πονόλαιμος συνιστούν κλινική διάγνωση γρίπης. Η γνώση τοπικής έξαρσης βασίζεται στην ενημέρωση επί των στοιχείων των εθνικών προγραμμάτων παρακολούθησης.

Αντιική θεραπεια

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπήρχε πραγματική ανάγκη για αποτελεσματικές και καλά ανεκτές θεραπείες για τη γρίπη. Ο ιός της γρίπης έχει τη δυνατότητα να αλλάζει συχνά τη δομή του και για το λόγο αυτόν ήταν δύσκολο να ορισθεί ένας σταθερός κατά του οποίου θα μπορούσαν να κατευθυνθούν νέα αντιικά φάρμακα. Στις αρχές της δεκαετίας του ?80, όμως, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, όταν επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το ενεργό κέντρο του ενζύμου νευραμινιδάση του ιού της γρίπης παραμένει αμετάβλητο σε όλα τα κλινικά σημαντικά στελέχη του ιού, ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε άλλες μεταβολές στην επιφάνεια του ελάμβαναν χώρα. Έτσι δημιουργήθηκαν οι αναστολείς της νευραμινιδάσης (NAIs), η μοναδική αιτιολογική θεραπεία της νόσου σήμερα. Οι NAIs είναι αποτελεσματικοί κατά όλων των τύπων του ιού (Α και Β) και από κλινικές δοκιμές, αποδεικνύεται ότι μειώνουν σημαντικά τη διάρκεια, τη βαρύτητα και τις επιπλοκές της νόσου. Μοναδικός, από στόματος χορηγούμενος, αναστολέας νευραμινιδάσης είναι η οσελταμιβίρη. 

Συχνά ερωτήματα για τη γρίπη

Τι είναι η γρίπη;

Η γρίπη είναι μια οξεία νόσος του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τον ιό influenza τύπων Α και Β. Ο ιός της γρίπης προσβάλλει το ανώτερο ή/και το κατώτερο τμήμα του αναπνευστικού συστήματος (μύτη, φάρυγγας, λάρυγγας, βρόγχοι).

Πώς μεταδίδεται η γρίπη;

Η γρίπη μεταδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο όταν ένας ασθενής βήχει, φταρνίζεται ή μιλά με αποτέλεσμα τη διασπορά του ιού στον αέρα με τη μορφή σταγονιδίων ή μικρών σωμματιδίων. Παράγοντες όπως ο ψυχρός καιρός και ο συγχρωτισμός (η συγκέντρωση πολλών ατόμων σε κλειστούς χώρους) αυξάνουν τη μετάδοση της γρίπης.

Για πόσες ημέρες ένα άτομο που έχει γρίπη μπορεί να την μεταδώσει σε άλλους;

Οι ενήλικες μπορεί να μεταδώσουν τη νόσο μία ημέρα πριν αρρωστήσουν έως 3-7 ημέρες από τη στιγμή που θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα. Τα παιδιά μπορεί να μεταδίδουν για περισσότερο από μία εβδομάδα.

Ποια είναι τα συμπτώματα της γρίπης;

Τα συμπτώματα της γρίπης συνήθως ξεκινούν απότομα και περιλαμβάνουν ψηλό πυρετό, καταρροή, πονόλαιμο, ξηρό βήχα, πόνους των μυών, πονοκέφαλο, έντονη κόπωση και ενίοτε συμπτώματα από το γαστρεντερικό. Συνήθως τα συμπτώματα αρχίζουν 1-2 ημέρες μετά την προσβολή από τον ιό και διαρκούν 2-7 ημέρες, ο βήχας όμως και η κακουχία μπορεί να επιμένουν για αρκετό χρονικό διάστημα (έως και 2 εβδομάδες).

Υπάρχουν άλλοι ιοί του αναπνευστικού που κυκλοφορούν κατά την διάρκεια της εποχής της γρίπης;

Ναι. Κατά την διάρκεια της εποχής της γρίπης κυκλοφορούν και άλλοι ιοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό και προκαλούν παρόμοια συμπτώματα με αυτά της γρίπης. Σε αυτούς τους ιούς περιλαμβάνονται οι ρινοϊοί, που είναι η αιτία του κοινού κρυολογήματος, ο ιός του αναπνευστικού συγκυτίου και οι αδενοϊοί. Όμως, εάν βεβαιωθεί η κυκλοφορία του ιού της γρίπης στην κοινότητα, η ακρίβεια της διάγνωσης για γρίπη είναι > 70%.

Ποιές είναι οι επιπλοκές της γρίπης;

Η αντιγραφή του ιού γίνεται στο ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα από όπου και εμφανίζονται οι σημαντικότερες δευτερογενείς επιπλοκές, όπως παραρρινοκολπίτιδα, βρογχίτιδα, πνευμονία και οξεία μέση ωτίτιδα κυρίως στα παιδιά. Σπανιότερα, εμφανίζονται και συστηματικές επιπλοκές από το καρδιαγγειακό και κεντρικό νευρικό σύστημα ενώ μπορεί να επιδεινωθούν υποκείμενες παθήσεις όπως άσθμα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.

Πώς γίνεται η διάγνωση της γρίπης;

Συνήθως οι γιατροί θέτουν τη διάγνωση με βάση τα συμπτώματα. Εάν ο ιός κυκλοφορεί ( επιβεβαίωση από την ιολογική ταυτοποίηση και τα επιδημιολογικά προγράμματα παρακολούθησης), τότε η ακρίβεια της διάγνωσης κυμαίνεται σε υψηλά ποσοστά. Αιφνίδια έναρξη πυρετού σε συνδυασμό με 2 τουλάχιστον από τα συμπτώματα (π.χ βήχας, μυαλγία κλπ) θέτουν τη διάγνωση γριπώδους συνδρομής σε ποσοστό > 70%.

Πώς μπορώ να ξέρω ότι έχω πάθει γρίπη;

Μπορεί να έχετε γρίπη όταν παρουσιάσετε ξαφνικά πυρετό, συμπτώματα από το αναπνευστικό (καταρροή, βήχα), έντονους μυϊκούς πόνους και αυτό συμβαίνει τους χειμερινούς μήνες, κυρίως από τον Δεκέμβριο έως τον Μάρτιο. Βέβαια μπορεί να πάθετε γρίπη οποιαδήποτε άλλη εποχή του χρόνου, είναι όμως σπάνιο.

Πώς μπορώ να προστατευθώ από τη γρίπη; Τι πρέπει να κάνω εάν αρρωστήσω;

Μέχρι σήμερα ο κύριος τρόπος για να προστατευθεί κανείς από τη γρίπη είναι ο εμβολιασμός, ο οποίος αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στη πρόληψη και διενεργείται κάθε χρόνο στο πλαίσιο της εποχιακής προφύλαξης. Όμως, στην πρόληψη κατόπιν έκθεσης με επαφή, με ασθενή που έχει προσβληθεί με γρίπη, μπορεί να χορηγηθεί και αντιικό φάρμακο.

Στη περίπτωση νόσησης από γρίπη η μόνη αποτελεσματική θεραπεία είναι τα νεότερα αντιικά φάρμακα, δηλαδή οι αναστολείς νευραμινιδάσης(NAIs). Οι NAIs είναι αποτελεσματικοί κατά όλων των τύπων του ιού (Α και Β) και από κλινικές δοκιμές, αποδεικνύεται ότι μειώνουν σημαντικά τη διάρκεια, τη βαρύτητα και τις επιπλοκές της νόσου. Μοναδικός, από στόματος χορηγούμενος, αναστολέας νευραμινιδάσης είναι η οσελταμιβίρη.  

Πότε πρέπει να γίνεται ο εμβολιασμός;

Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται στο διάστημα από αρχές Οκτωβρίου έως μέσα Νοεμβρίου κάθε χρόνο.

Την περίοδο αυτή έχουν συνήθως κυκλοφορήσει τα “καινούργια” εμβόλια, δηλαδή αυτά που έχουν παρασκευασθεί για τη συγκεκριμένη χρονιά.

Χρειάζονται περίπου 2 εβδομάδες από τον εμβολιασμό ώστε ο οργανισμός να δημιουργήσει προστατευτικά αντισώματα για τη γρίπη.

Παρόλο που ο καλύτερος χρόνος για εμβολιασμό είναι η περίοδος Οκτώβριος-Νοέμβριος, μπορεί κάποιος να εμβολιαστεί και αργότερα εάν για κάποιο λόγο δεν εμβολιάστηκε έγκαιρα και ανήκει στις ευπαθείς ομάδες.

Πρέπει να γίνεται επαναληπτική δόση εμβολίου κατά την διάρκεια μιας περιόδου;

Όχι. Στους ενήλικες αρκεί να γίνεται μόνο μία δόση εμβολίου κάθε χρόνο. Μελέτες έχουν δείξει ότι επαναληπτική δόση του εμβολίου γρίπης δεν προσφέρει στην βελτίωση της ανοσίας.

Στα παιδιά ηλικίας μικρότερης από 9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά κατά της γρίπης πρέπει να γίνονται δύο δόσεις εμβολίου σε διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα η μία από την άλλη.

Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο της γρίπης;

Όταν τα στελέχη της γρίπης που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο είναι παρόμοια με τα στελέχοι που κυκλοφορούν τη συγκεκριμένη περίοδο, είναι πολύ αποτελεσματικό. Από μελέτες που έχουν γίνει, έχει δειχθεί ότι προστατεύεται από τη νόσο το 70%-90% των ατόμων που εμβολιάζονται. Στους ηλικιωμένους και σε αυτούς που πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα το εμβόλιο συχνά είναι λιγότερο αποτελεσματικό.

Τι είναι επιδημία γρίπης;

Κάθε χρόνο έχουμε τις αναμενόμενες “εποχιακές εξάρσεις” της γρίπης που συνήθως συμβαίνουν μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου, και μπορεί να προσβάλουν 5-20% του πληθυσμού.

Επιδημία έχουμε όταν τα κρούσματα της γρίπης σε μία συγκεκριμένη περιοχή ή σε κάποια χώρα είναι σαφώς περισσότερα από αυτά που συνήθως συμβαίνουν κάθε χρόνο.

Τι είναι πανδημία;

Η πανδημία είναι μια παγκόσμια επιδημία από ένα νέο στέλεχος ιού γρίπης. Το νέο αυτό στέλεχος χαρακτηρίζεται από μεγάλες αλλαγές στις αντιγονικές πρωτεΐνες που βρίσκονται στην επιφάνεια του ιού. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται “αντιγονική μεταβολή”. Επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν ανοσία στο νέο αυτό στέλεχος μπορεί να νοσήσουν πάρα πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Μόνο ο ιός Α της γρίπης έχει φανεί ότι προκαλεί πανδημίες.

Πότε θα συμβεί η επόμενη πανδημία;

Δεν γνωρίζουμε. Η επιστήμη δεν διαθέτει τα μέσα να προβλέψει πότε θα συμβεί πανδημία γρίπης. Παλαιότερα είχαν διατυπωθεί θεωρίες ότι οι πανδημίες συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα αλλά αυτό δεν είναι σήμερα αποδεκτό. Τα τελευταία 10-15 χρόνια εμφανίστηκαν νέα στελέχη του ιού της γρίπης που προσέβαλαν μικρό μόνο αριθμό ατόμων χωρίς να προκαλέσουν πανδημία. Για να γίνει πανδημία δεν αρκεί να εμφανιστεί νέο στέλεχος του ιού αλλά απαιτούνται και άλλοι παράγοντες, όπως η ικανότητα του στελέχους αυτού να μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Τον 20ο αιώνα έγιναν 3 σοβαρές πανδημίες: το 1918 (Ισπανική γρίπη), το 1957 (Ασιατική γρίπη) και το 1968 (γρίπη του Χονγκ-Κονγκ). Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, μεταλλαγμένοι ιοί γρίπης, όπως ο τύπος Avian (H5N1), προσέβαλε ζωικούς πληθυσμούς (πουλερικά) στη ΝΑ Ασία προκαλώντας το θάνατο δεκάδων ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με τα μολυσμένα ζώα. Η θανάτωση εκατομμυρίων πουλερικών, έως τώρα, απεσόβησε τον κίνδυνο μιας πανδημίας αφού ο ιός δεν έχει αποδειχτεί να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο παρά τα μέτρα προφύλαξης, η συνεχής εμφάνιση κρουσμάτων από αυτόν τον μεταλλαγμένο και εξαιρετικά παθογόνο ιό έχει ευαισθητοποιήσει την Παγκοσμια Ιατρική Κοινότητα και τις Υγειονομικές αρχές μπροστά στο φόβο μιας επικείμενης πανδημίας.