11-04-2008
Ημερίδα «Νομοθεσία και Ψυχική Υγεία», Φεβρουάριος 2005
Παιδοψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
(Από δημοσίευμα της Ελευθεροτυπίας, 9-4-2005)
Τα στοιχεία από τις αρμόδιες υπηρεσίες, αλλά και από τις έρευνες των επιστημόνων, δείχνουν ότι στην Ελλάδα υπάρχει νεανική παραβατικότητα, χωρίς όμως αυτή ν’αγγίζει ανησυχητικά όρια, όπως στο δυτικό κόσμο και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι μορφές της είναι ήπιες και όπως δείχνουν τα στοιχεία, οι πιο συχνές παραβάσεις που αφορούν ανηλίκους σημειώνονται στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας(ΚΟΚ), ναρκωτικά, κλοπές, επαιτεία κ.ά. Οι ανθρωποκτονίες είναι ελάχιστες, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Δημόσιας Τάξης, από το 2001 έως το 2003 δεν σημειώθηκε καμία.
Οι παραβάτες έφηβοι είναι στην πλειονότητά τους Ελληνόπουλα αγόρια, προέρχονται από πολυπροβληματικές οικογένειες και είναι χρήστες ουσιών.
Παραβατικότητα ανηλίκων
Η παραβατικότητα που εμφανίζεται στους εφήβους της χώρας μας έχει ήπιες μορφές (οι παραβάσεις αφορούν πρώτα τον ΚΟΚ και μετά κλοπές). Επίσης, το πρόβλημα των ναρκωτικών είναι εμφανές στις ηλικίες αυτές, ενώ ο παραβάτης στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι Έλληνας, ηλικίας 17-19 ετών. Έντονη είναι, ωστόσο, η έλλειψη Ειδικών Μονάδων Μέριμνας στον ελλαδικό χώρο. Αυτά είναι μερικά από τα συμπεράσματα τα οποία συνάγονται από την εργασία της ομότιμης καθηγήτριας εγκληματολογίας της Νομικής Σχολής Αθηνών κας Καλλιόπης Σπινέλλη, η οποία παρουσιάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο στην ημερίδα με θέμα: «Νομοθεσία και Ψυχική Υγεία», που διοργανώθηκε από την Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» σε συνεργασία με την Παιδοψυχιατρική Εταιρία Ελλάδος. Παραθέτουμε ενδεικτικά ορισμένα πορίσματα και στοιχεία από την αναφερόμενη εργασία:
Αξιόποινες πράξεις που δικάστηκαν απο Μονομελές Πλημμελειοδικείο
Ø Σύνολο: 2128
Ø Παραβάσεις του Κ.Ο.Κ.: 856
Ø Παραβάσεις νομοθεσίας αλλοδαπών: 350
Ø Κλοπή: 299
Ø Επαιτεία: 292
Ø Ναρκωτικά: 81
Ø Απόπειρα κλοπής: 42 κλπ
Αξιόποινες πράξεις που δικάστηκαν από Τριμελές Πλημμελειοδικείο
Ø Σύνολο αποφάσεων: 136
Ø Ληστεία (απόπειρα): 49
Ø Παράβαση νομοθεσίας περί όπλων: 21
Ø Παράβαση νομοθεσίας περί αλλοδαπών: 15
Ø Σύσταση συμμορίας: 13
Ø Ναρκωτικά: 12
Ø Παράβαση Κ.Ο.Κ.: 7 κλπ
Η φυσιογνωμία του νεαρού παραβάτη
Ø Είναι αγόρι (89,1%)
Ø 17-19 ετών (64,3%- Μονομελές ) (70,7%- Τριμελές)
Ø Έλληνας (54,9%- Μονομελές) (65,6%- Τριμελές)
Ø Διαμένει στο κέντρο της Αθήνας
Ø Τελεί παραβάσεις Κ.Ο.Κ. και ν.2170/93 (45,8%) στο κέντρο, στα νότια και δυτικά προάστια (Τριμελές 36% ληστεία και 15,4% όπλα)
Ø Τίθεται σε υποχρεωτική επιμέλεια γονέων (63,2%)
Η φυσιογνωμία των κοριτσιών
Ø Είναι 13-17 ετών
Ø Τελούν συνήθως επαιτεία: 93
Ø Παραβάσεις περί αλλοδαπών: 85
Ø Κλοπές και απόπειρες: 42
Ø Παραβάσεις Κ.Ο.Κ.: 11
Ø Ψευδής ανωμοτί κατάθεση: 10
Ø Ναρκωτικά: 7
Μεταχείριση του νεαρού παραβάτη (Μονομελές και Τριμελές)
Ø Υποχρεωτική επιμέλεια γονέων: 63,2%
Ø Επίπληξη: 13,4%
Ø Επιμέλεια σε υπηρεσιακό επιμελητή: 11,3%
Ø Φυλάκιση: 7,9% (41,0% 10 ημερών)
Ø Ποινικός σωφρονισμός: 2,6% (50% 6-12 μηνών)
Ø Λοιπά: 1,6%
Καταληκτικές σκέψεις
Ø Και οι δυο φυσιογνωμίες που σκιαγραφήθηκαν δείχνουν μια παραβατικότητα
μάλλον ήπια.
Ø Το δικαιικό σύστημα αντιμετώπισης εκσυχρονίστηκε με το νόμο 3189/2003
Ø Η εφαρμογή του νόμου παρουσιάζει δυσχέρειες
Ø Έλλειψη Ειδικών Μονάδων Μέριμνας (έντονη)
Ø Πρόβλημα ναρκωτικών εμφανές
ΕΦΗΒΕΙΑ
Οι διαφορές με το δυτικό κόσμο
Το σημαντικό στοιχείο όμως που προκύπτει ως συμπέρασμα από τις έρευνες και τις μελέτες των επιστημόνων είναι ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στην χώρα μας και τις υπόλοιπες χώρες του δυτικού κόσμου. Στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γαλλία, αλλά και σε άλλα κράτη, είναι σύνηθες το φαινόμενο ανήλικοι, ακόμα και παιδιά κάτω των δέκα ετών, να οδηγούνται σε αποτρόπαια εγκλήματα. «Αυτά τα τρία παιδιά κάνουν τη Γαλλία να ανατριχιάζει», έγραφε η Monde όταν το 1993 τρία ανήλικα παιδιά από 8 έως 10 ετών ξυλοκόπησαν έναν άστεγο ρακοσυλλέκτη με ξύλινο αντικείμενο και στη συνέχεια έσυραν το πτώμα του σε φρεάτιο όπου και το ανακάλυψε η αστυνομία. Την ίδια χρονιά στην Αγγλία δύο παιδιά 10 και 11 ετών απήγαγαν τον δίχρονο Τζέημς Μπάλτζερ και κατόπιν τον σκότωσαν.
Στην Ελλάδα τέτοια περιστατικά- τουλάχιστον έως την στιγμή που μιλάμε- είναι σπάνια. Ίσως το πιο αποτρόπαιο έγκλημα που έγινε στη χώρα μας από έφηβο ήταν αυτό που συνέβη στα τελευταία 15 χρόνια σε επαρχιακή πόλη, όταν ένας έφηβος σκότωσε με μαχαίρι τους δύο γονείς του.
Στήριγμα η οικογένεια
Βασικό ρόλο που στη χώρα μας συναντά κανείς την παραβατικότητα των εφήβων σε ήπιες μορφές, κατά τους επιστήμονες, παίζει το γεγονός ότι η οικογένεια παραμένει ακόμα ένας θεσμός που δεν έχει διασπαστεί. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και υποστηρίζουν ότι σιγά σιγά η υφή της οικογένειας αρχίζει να αλλάζει ιδιαιτέρως στα αστικά κέντρα. Γι’ αυτό προτείνουν τη λήψη άμεσων κοινωνικών μέτρων για βοήθεια και στήριξη των προβληματικών οικογενειών.
Όπως και να ‘χει, τα ερωτήματα που προκύπτουν από την πράξη του 17χρονου αγοριού στο Ελληνικό είναι πολλά. Όπως: Τί μπορεί άραγε να φταίει που ένα παιδί οπλίζει το χέρι του και αφαιρεί τη ζωή ενός άλλου παιδιού και μάλιστα με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο; Τί ευθύνεται που ανήλικα παιδιά παρανομούν και παραβατούν με πολύ μεγάλη ευκολία; Βιολογικά ή κοινωνικά είναι τελικά τα αίτια της παραβατικότητας; Η οικογένεια, η κοινωνία, η τηλεόραση, οι εκπαιδευτικοί ή μήπως το DNA φταίνε γι΄αυτές τις πράξεις; Ειδικοί επιστήμονες έχουν αναφερθεί ακόμη και στη διατροφή.
Απόψεις επιστημόνων για την παραβατικότητα ανηλίκων
Η πλήρης έλλειψη υπηρεσιών για μέριμνα των ανήλικων παραβατών στη χώρα μας είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και αφορά στην παραβατικότητα των ανηλίκων, που ως πρόβλημα υπάρχει, αλλά δεν είναι τόσο σοβαρό όσον αφορά στη φύση των αδικημάτων.
Επισημαίνεται ότι η νομοθεσία που υπάρχει στη χώρα μας δίνει τη δυνατότητα να προσφερθούν τα μέτρα μέριμνας, αλλά υστερούμε στο δίκτυο υπηρεσιών και κυρίως στο θέμα της υπηρεσίας επιμελητών ανηλίκων, στο θέμα της βοήθειας του ίδιου του ανήλικου παραβάτη και των οικογενειών του και επίσης στο θέμα πρόληψης στην πολύ πρώιμη ηλικία, γιατί γενικά στην Ελλάδα υπάρχει μια τεράστια έλλειψη στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας περίθαλψης σε σχέση με την πρόληψη σε θέματα ψυχοκοινωνικής διαταραχής.
Η οικογένεια είναι ο θεσμός αυτός που παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην πρόληψη. Για το λόγο αυτό, πρέπει να υπάρχουν καλά στελεχωμένες, με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, κοινωνικές υπηρεσίες, κατάλληλα οργανωμένες και στελεχωμένες παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες, οι οποίες πρέπει να συνδέονται με τις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε θέματα ψυχοκοινωνικής υγείας του παιδιού, του εφήβου και της οικογένειας.
Όπως έχουν δείξει έρευνες και σε άλλες χώρες, η παραβατικότητα, που στην Ελλάδα μέχρι στιγμής τουλάχιστον είναι ήπια, συνδέεται πάρα πολύ με χρήση ουσιών, με μαθησιακές δυσκολίες, με προβλήματα ψυχικής υγείας. Επίσης, σε παιδιά παραβατικά παρατηρείται πολύ συχνά κατάθλιψη. Εάν λοιπόν, έχεις ένα νέο που είναι καταθλιπτικός ( μένει άπλυτος, δεν πάει σχολείο, γιατί βαριέται, δεν βγαίνει έξω) και δεν το έχεις πάρει είδηση, μπορεί να εμφανίσει και μια παραβατική συμπεριφορά ή και να συνυπάρχει με την παραβατικότητα. Αυτό το παιδί, εάν δεν μπορέσει να βρει στήριγμα από τη οικογένεια του, θα αναζητήσει στήριξη και υποστηρίγματα έξω από την οικογένεια, όπως σε ομάδες που ανήκουν σε υποκουλτούρες ( υποομάδες που κάνουν χρήση ουσιών, που σχηματίζουν μικρές συμμορίες), άτομα που θα τον ψευτοϋποστηρίξουν αρχικά, αλλά στη συνέχεια θα τον χρησιμοποιήσουν οργανώνοντας τον στη συμμορία ή και στη διακίνηση ναρκωτικών.
Μια πιθανή ερμηνεία, αναφορικά με τους λόγους για τους οποίους στη χώρα μας η παραβατικότητα είναι ηπίων μορφών συγκριτικά με το εξωτερικό είναι, διότι οι δεσμοί της οικογένειας σε αρκετές περιπτώσεις παραμένουν ισχυροί και η οικογένεια σ’ένα μεγάλο ποσοστό συνεχίζει να αποτελεί ασφαλή βάση για τα παιδιά. Στην Αγγλία και σε κάποιες άλλες χώρες οι δεσμοί με την οικογένεια σπάνε από πολύ νωρίς και γενικά υπάρχει μια τάση να σπρώχνουν τους εφήβους να ανεξαρτητοποιηθούν και να φύγουν από την οικογένεια πριν νιώσουν έτοιμοι. Βέβαια, και στη χώρα μας έχουμε πλέον φαινόμενα ανησυχητικά, γεγονός που δείχνει ότι η υφή της ελληνικής οικογένειας αλλάζει, οι δεσμοί διασπώνται περισσότερο, η οικογένεια στις μεγάλες πόλεις είναι απομονωμένη κοινωνικά, εργάζονται και οι δύο γονείς, η μητέρα αποχωρίζεται από πολύ νωρίς τα παιδιά, τα υποκατάστατα φροντίδας που έχουμε (παιδικοί σταθμοί, που μερικές φορές δεν λειτουργούν ικανοποιητικά, τηλεόραση, που λειτουργεί ως υποκατάστατο μητέρας ή διάφορες νταντάδες που μπορεί να μην εχουν κατάλληλη προσωπικότητα) δεν είναι ό,τι καλύτερο και επομένως αρχίζει και η ελληνική οικογένεια να μοιάζει, ιδίως στις πόλεις, με αυτές που βλέπουμε στο εξωτερικό.
Ένα άλλο επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει αύξηση στα ζητήματα σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης της τάξης του 200%, παρατηρείται δηλαδή μια αύξηση της κοινωνικής παθολογίας και πιο πολλά προβλήματα στις σχέσεις των ανθρώπων. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να ωθούνται τα παιδιά στην παραβατικότητα.
Η ιδρυματική μεταχείριση των ανήλικων παραβατών οφείλει να εξαλειφθεί ως μέσο σωφρονισμού. Το στίγμα του εγκλεισμού και η απόδοση της ταυτότητας του εγκληματία σε ανήλικους παραβάτες, τους ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας εγκληματικής καριέρας.
Αναδρομικές έρευνες σε δείγμα ενηλίκων δείχνουν ότι ελαφρές παραβατικές συμπεριφορές που δεν στιγματίστηκαν ως εγκληματικές και δεν επέσυραν την επίσημη κοινωνική αντίδραση ήταν εντελώς παροδικές και δεν επηρέασαν τη μετέπειτα ζωή των ανηλίκων. Αντίθετα, έρευνα σε δείγμα ενηλίκων εγκλείστων σε συγκεκριμένη φυλακή της χώρας μας, έδειξε ότι στην πλειονότητα τους υπήρξαν μακρόχρονα έγκλειστοι ανήλικοι παραβάτες.
Πρέπει να προτιμηθεί η εφαρμογή εναλλακτικών τρόπων παρέμβασης και μεταχείρισης των ανήλικων παραβατών καθώς και η εφαρμογή προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας ή άλλων σε τοπικό κυρίως επίπεδο. Για παράδειγμα, θα ήταν πολύ πιο αποδοτικό και ωφέλιμο για έναν ανήλικο ο οποίος έβλαψε άτομο τρίτης ηλικίας να υπηρετήσει προσφέροντας τις υπηρεσίες του για ένα διάστημα σε έναν οίκο ευγηρίας, βιώνοντας από κοντά τα προβλήματα της ηλικίας αυτής, το σωματικό και ψυχικό πόνο αυτών των ανθρώπων και κατανοώντας τελικά το κακό ή τη ζημιά που προξένησε στο θύμα, παρά να εγκλειστεί σε φυλακή ανηλίκων.
Εάν θέλουμε ως κοινωνία να διατηρήσουμε ακόμα τη διαφορετική μεταχείριση των ανηλίκων παραβατών, ακριβώς επειδή εκτιμούμε ότι οι ανήλικοι είναι «υπό διαμόρφωση» προσωπικότητες και δεν θέλουμε να τους εξομοιώσουμε με τους ενήλικους εγκληματίες (κάτι που συμβαίνει τελευταία στην Αμερική) στο πλαίσιο μιας νεοσυντηρητικής και τιμωρητικής πολιτικής, τότε θα πρέπει η όποια παρέμβαση να είναι «έγκαιρη» (ίσον πρόληψη), «ελάχιστη» (ίσον αποφυγή στιγματισμού) και «έγκυρη» (ίσον κατάλληλη, ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό). Σε κάθε άλλη περίπτωση, διαμορφώνουμε εγκληματίες καριέρας, γιατί προ πολλού έχουμε πάψει να πιστεύουμε στον παιδαγωγικό χαρακτήρα του σωφρονισμού και του εγκλεισμού.
Στην Ε.Ε.
Βάσει των τελευταίων στοιχείων που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΟΗΕ στην έκθεση του « Η κατάσταση των πόλεων στον κόσμο του 2004», η εγκληματικότητα των νέων που εκτινάχθηκε στα ύψη τις δύο τελευταίες δεκαετίες αφορά στο 6-7% των νέων στην Ευρώπη, καλύπτοντας το 50-70% του συνόλου των διαπραχθεισών παράνομων πράξεων και το 60-85% των σοβαρών εγκλημάτων που συνδέονται μάλιστα με άσκηση βίας.
Η ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Ρόδη Κράτσα κατέθεσε σχετική ερώτηση ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στοιχεία ποσοτικά και ποιοτικά για την κατάσταση των νέων στην Ε.Ε. και ειδικότερα για θέματα όπως η εγκληματικότητα, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια και η ανεργία. « Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να ενθαρρύνει την ανταλλαγή εμπειριών και πρακτικών μεταξύ διαφόρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό, να δημιουργήσει μια μονάδα μελέτης των φαινομένων που έχουν σχέση με τους ανηλίκους και να προτείνει μια σφαιρική πολιτική για την ποιότητα ζωής αυτής της ηλικιακής κατηγορίας. Η μελλοντική κοινωνική ατζέντα 2006-2010 θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές καταπολέμησης των αιτιών που οδηγούν τους νέους σε εγκληματικές συμπεριφορές. Η φτώχεια, η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ανεπαρκής κατάρτιση, οι δυσκολίες της οικογενειακής ζωής, η βία απο τα ΜΜΕ είναι κάποιες μόνο από τις συνιστώσες της εγκληματικότητας των ανηλίκων, γηγενών και αλλοδαπών, με πλειονότητα τα αγόρια από την ηλικία των 10 ετών».
