30-07-2007
Είναι κατά κανόνα υπάκουα, επιμελή, νομοταγή… Παιδιά-πρότυπα. Δεν επαναστατούν, νομίζουν ότι θέτουν εαυτόν στην υπηρεσία του ιερού καθήκοντος να τελειοποιήσουν την εικόνα τους. Αυτή την εικόνα που λανσάρεται ως τέλεια στις πασαρέλες… Και φθάνουν στο σημείο να χάνουν τον εαυτό τους – καμιά φορά κυριολεκτικά
Ισως οι περισσότεροι από εμάς να έχουμε συνδέσει την νευρική ανορεξία με τα μοντέλα-κρεμάστρες-ακτινογραφίες που βλέπουμε στις πασαρέλες. ‘Η ακόμη να θεωρούμε ότι τα λιπόσαρκα μοντέλα, λειτουργώντας ως πρότυπα ομορφιάς, ωθούν τις κοπέλες σε εξουθενωτικές δίαιτες που βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο. Θα ήταν όμως υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις να θεωρήσουμε ότι η νευρική ανορεξία «προτιμά» τα μοντέλα ή πως μόνο τα μοντέλα ευθύνονται για την έξαρσή της. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα είναι πιο περίπλοκο: η νόσος χτυπά την έφηβη της διπλανής πόρτας (ενίοτε και της δικής μας πόρτας!) και τα χαμόγελα των μοντέλων στις ιλουστρασιόν σελίδες των περιοδικών δεν είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για την εμφάνιση της νόσου. Τι κάνει λοιπόν ένα κατά τα άλλα υγιές παιδί να παύει να τρώει σε τέτοιο βαθμό ώστε να απειλείται η ζωή του;
Παραπλανητική η «ανορεξία»
Για τα «πώς» και τα «γιατί» αυτής της σύγχρονης μάστιγας μίλησε στο «Βήμα» η παιδοψυχίατρος κυρία Μαρία Μπελιβανάκη επιμελήτρια Β’ του ΕΣΥ στην Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία». «Σαφώς η αιτία άρνησης της τροφής δεν είναι η ανορεξία» τονίζει η κυρία Μπελιβανάκη και εξηγεί: «Η ονομασία της νόσου είναι παραπλανητική, ή τουλάχιστον δεν περιγράφει αυτό που συμβαίνει στα παιδιά στα πρώτα στάδιά της. Τα παιδιά πεινάνε και μάλιστα πολύ! Δεν αρνούνται το φαγητό επειδή δεν έχουν όρεξη, το αρνούνται επειδή θέλουν να χάσουν βάρος. Ελέγχουν λοιπόν πλήρως την τροφή που προσλαμβάνουν και συχνά καταφεύγουν σε δραστικότερα μέτρα, όπως η έντονη άσκηση και η λήψη καθαρκτικών, προκειμένου να επισπεύσουν την απώλεια βάρους. Φυσικά, σε προχωρημένο στάδιο παύει πια να υπάρχει και η όρεξη καθώς η ασιτία έχει επηρεάσει τα αντίστοιχα κέντρα του εγκεφάλου και όχι μόνο».
Τι είναι λοιπόν η νευρική ανορεξία και γιατί τα παιδιά ξαφνικά αποφασίζουν πως είναι ώρα να χάσουν πολύ βάρος; «Πρόκειται για διαταραχή της διατροφής, η οποία είναι έκφανση της πολύ κακής εικόνας που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και η οποία ενέχει πολλές συνιστώσες. Το ανορεξικό παιδί αρνείται να παραδεχθεί την πραγματικότητα, η οποία διογκώνεται σε τεράστιες διαστάσεις. Μερικά παραπάνω γραμμάρια βάρους ισοδυναμούν με παραμόρφωση. Ας μην ξεχνούμε ότι και η σωματική ανάπτυξή τους είναι μια πραγματικότητα η οποία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα στρες και έτσι επιχειρούν να την ελέγξουν και ει δυνατόν να τη σταματήσουν διακόπτοντας το φαγητό. Επίσης, η ασιτία στην οποία υποβάλλονται τα ανορεξικά παιδιά αποτελεί έμμεσο τρόπο να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Αρκετά από τα ανορεξικά παιδιά έχουν έντονες τάσεις θανάτου» σημειώνει η κυρία Μπελιβανάκη.
Ως προς την επίδραση των εικόνων που βομβαρδίζουν τα παιδιά μέσα από την τηλεόραση και τα περιοδικά, η ελληνίδα ψυχίατρος είναι κατηγορηματική: «Δεν αρκεί η απλή μίμηση για να οδηγηθεί ένα παιδί στη νευρική ανορεξία. Πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο έδαφος στον ψυχισμό των παιδιών για να μπορέσουν οι εικόνες των πολύ λεπτών γυναικών-προτύπων να δράσουν καταλυτικά στην εμφάνιση της νόσου».
Εσωτερική τρικυμία
Ποιος είναι λοιπόν ο πρόσφορος ψυχισμός για την εμφάνιση της νευρικής ανορεξίας; Ποιο είναι το προφίλ ενός παιδιού σε κίνδυνο; Μπορούν οι γονείς και οι δάσκαλοι να διαγνώσουν πρώιμα σημάδια; Μπορεί να προληφθεί το επικείμενο κακό;«Δυστυχώς, ένα από τα χαρακτηριστικά της νευρικής ανορεξίας είναι ότι εμφανίζεται σε παιδιά που δεν προκαλούν προβλήματα στους γονείς τους. Πρόκειται για απολύτως προσαρμοσμένα παιδιά, υπάκουα, επιμελή, χωρίς επαναστατικές τάσεις. Μπορεί να είναι λίγο εσωστρεφή και να μην έχουν πολλές παρέες, αλλά για κάποιους γονείς αυτό δεν είναι ανησυχητικό φαινόμενο. Παρά την επιφανειακή ηρεμία, όμως, τα ανορεξικά παιδιά βιώνουν μια εσωτερική τρικυμία την οποία εξωτερικεύουν, κάνοντας κακό στον εαυτό τους και πληγώνοντας ταυτοχρόνως τους οικείους τους» εξηγεί η κυρία Μπελιβανάκη και προσθέτει: «Εμείς στη μονάδα νοσηλείας αρχίζουμε να ελπίζουμε ότι η αγωγή είναι αποτελεσματική όταν πετύχουμε να εξωθήσουμε το παιδί σε μια έκρηξη θυμού, όταν το κάνουμε να εξωτερικεύσει τον συσσωρευμένο θυμό που κρύβει βαθιά μέσα του».
Το κύριο πρόσωπο προς το οποίο στρέφεται ο θυμός είναι συνήθως η μητέρα για την οποία συνυπάρχουν στο παιδί αισθήματα αγάπης, εξάρτησης, και έντονου ανταγωνισμού. Προκειμένου να αντιληφθεί κανείς πόσο κακό μπορεί να κάνει αυτός ο συσσωρευμένος θυμός, αρκεί να υπογραμμίσουμε πως κάποια από τα παιδιά που εισάγονται για νοσηλεία έχουν ήδη χάσει τόσο βάρος ώστε μαζί του έχουν απολέσει και τη διάθεσή τους για ζωή. Και δεν είναι μόνο η ψυχολογική υγεία που διαταράσσεται: η ασιτία επιδρά σε όλα τα συστήματα, το ενδοκρινικό, το γαστρεντερικό, το αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό, το σκελετικό. Οσο για τη συχνότητα των περιπτώσεων που οδηγούνται σε αυτό το σημείο, σας διαβεβαιούμε πως δεν πρόκειται για εξαιρέσεις! Βλέπετε, ένα άλλο “χαρακτηριστικό” της νευρικής ανορεξίας είναι η άρνηση των γονέων να δεχθούν ότι το παιδί τους βιώνει ένα σοβαρό πρόβλημα καθώς κάτι τέτοιο τους εξαναγκάζει να έρθουν αντιμέτωποι με τη δική τους πιθανή αποτυχία ως γονέων. Αν στα παραπάνω προστεθεί και η άρνηση των εφήβων κυρίως ασθενών να συνεργαστούν και να οδηγηθούν στον γιατρό, η κατάσταση της υγείας των παιδιών που εισάγονται για νοσηλεία είναι ιδιαίτερα κλονισμένη.
Πρώτα το σώμα…
Το πρώτο πράγμα που γίνεται στη μονάδα νοσηλείας είναι να θεραπευτεί το σώμα των παιδιών και αυτό δεν είναι τυχαίο:«Αφενός πρέπει τα παιδιά να βγουν από τον θανάσιμο κίνδυνο τον οποίο διατρέχουν και αφετέρου πολλές από τις ψυχικές διαταραχές, π.χ. κατάθλιψη ή τάσεις αυτοκτονίας, που εμφανίζουν οφείλονται στην ασιτία. Ετσι, το πρώτο μέλημά μας είναι η αποκατάσταση της οργανικής σταθερότητας των παιδιών ενώ παράλληλα ασχολούμαστε με τον ψυχισμό τους» αναφέρει η κυρία Μπελιβανάκη.
Η αγωγή στην οποία υποβάλλονται τα παιδιά δεν είναι κατά βάση φαρμακευτική. Ομάδα ειδικών παιδοψυχιάτρων και παιδοψυχολόγων αναπτύσσει σχέση εμπιστοσύνης και ουσιαστικής επικοινωνίας με τα παιδιά, καθοδηγώντας τα να βρουν την έξοδο από τον λαβύρινθο στον οποίον έχουν εγκλωβιστεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ταυτόχρονη αγωγή για την οικογένεια (από άλλους ειδικούς, καθώς το παιδί πρέπει να γνωρίζει ότι η δική του σχέση με τον γιατρό δεν θα έχει παρεμβολές από το περιβάλλον του) βοηθά στην ταχύτερη βελτίωση της υγείας του παιδιού. Αν οι αριθμοί έχουν κάποια αξία, αρκεί να αναφέρουμε ότι υπήρξαν παιδιά που στη διάρκεια της πεντάμηνης θεραπείας τους ψήλωσαν πάνω από 10 πόντους! Με άλλα λόγια, αν και η θεραπεία είναι μακροχρόνια και πολλές φορές παρατηρούνται υποτροπές, το μήνυμα είναι αισιόδοξο: το παραμύθι της φανταστικής Αννας της εισαγωγής μας αλλά και κάθε αληθινής καθημερινής Αννας μπορεί να έχει αίσιο τέλος.
ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΛΕΝΑΣ
Και τρία μπιζέλια να φας, μπορεί να νιώσεις τύψεις. Λες και η αυτοκαταστροφή είναι σκοπός ιερός…
Φαγητό. Τι άραγε να σημαίνει; Και τι σχέση έχουμε εμείς με αυτό; Πώς το αντιμετωπίζουμε και πώς το χρησιμοποιούμε; Μεγάλη απορία που μόνο η καρδιά και το στομάχι μπορούν να λύσουν.
Εμένα προσωπικά το όνομά μου είναι Μαριλένα και θέλω να σας πω να μην κάνετε δίαιτα, όπως εγώ που έφτασα 30 κιλά. Δηλαδή, ζυγιζόμουν και ήμουν 42 κιλά και έλεγα τότε «θα είμαι καλά στα 38» και μετά στα 36, στα 32 και… ούτω καθ’ εξής.
– Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου!
– Μα ποιος είσαι εσύ;
– Το καλό σου και υπερβολικά ταλαιπωρημένο στομαχάκι. Θυμάσαι που…
– Ασ’ το! Μην το πεις. Θυμάμαι τι έπαθες. Σιγά σιγά έφτασα να τρέφομαι μία φορά την ημέρα κι όλο και πιο λίγο.
Παλιά όλο μου έλεγαν «έχεις παχύνει και σταμάτα να τρως γλυκά». Και όλο πιο πολύ πληγωνόμουν και ύστερα άρχισα να πληγώνω εμένα. Μέσα και έξω. Πάλι καλά. Και για να είμαι ειλικρινής εμένα με πρόλαβαν. Αλλες μια ντομάτα τρώνε και αν..!
– Ασε που είχες γίνει… φάντασμα!
– Ποιος είσαι πάλι εσύ;
– Ο κρυστάλλινος καθρέφτης σου. Που με ρωτούσες, όπως η μητριά της Χιονάτης, «είμαι η ομορφότερη;» και εγώ απαντούσα «όχι». Αλλά δεν εννοούσα «χάσε κιλά» αλλά «πάρε».
– Αχ, ναι… θυμάμαι. Μου πέταγε ο θώρακας. Και οι ώμοι μου. Και κάτι πόδια σαν κλαράκια. Με το που έτρωγα (με το ζόρι) και ένιωθα τύψεις, ερχόμουν μετά και κοιταζόμουν σε εσένα μπας και είχα παχύνει… Ακου τώρα. Στο μεταξύ μου είχαν πεταχτεί τα μάτια κι όποιος με έβλεπε στον δρόμο γυρνούσε από την άλλη μήπως τον ρωτήσω πόσα κιλά είναι.
– Είχε πιαστεί η μέση μου.
– Ποιος είσαι πάλι εσύ;
– Το κρεβάτι σου. Που επειδή δεν είχες ενέργεια ξάπλωνες όλη μέρα πάνω μου.
– Ναι. Και αυτό το θυμάμαι. Σερνόμουν από τηλεόραση σε τηλεόραση. Και από καλοριφέρ σε καλοριφέρ γιατί κρύωνα πολύ. Τα ενδιαφέροντά μου μού είχαν πει αντίο.
– Μας είχες παραμελήσει… αρκετά.
– Α… θα τρελαθώ. Εσύ ποιος είσαι;
– Η γιαγιά σου που χθες με υποδέχθηκες τόσο γλυκά που ήρθα σπίτι. Καιρό είχα να νιώσω τόση χαρά!
– Ναι, γιαγιούλα μου. Το μόνο που με ένοιαζε ήταν οι θερμίδες… Σε αγαπώ πολύ. Αυτό να το θυμάσαι.
Οποιες λοιπόν έχετε τέτοια συμπτώματα… κατευθείαν στη μαμά. Πιστέψτε με, είναι η μόνη που μπορεί να βοηθήσει…
Μαριλένα
Στ΄ τάξη, Αρσάκειο Ψυχικού
ΜΙΛΟΥΝ ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
* Από το 1986 ως το 2004 στην Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» νοσηλεύτηκαν περίπου 50 παιδιά με νευρική ανορεξία.
* Η κλινική δεν μπορεί να νοσηλεύσει πάνω από 10 παιδιά με νευρική ανορεξία και η λίστα αναμονής είναι τεράστια. Υπολογίζεται ότι η νόσος αφορά το 10% ως 15% των παιδιών, εφηβικής και προεφηβικής ηλικίας που νοσηλεύονται στην κλινική.
* Ο ελάχιστος χρόνος νοσηλείας είναι τρεις μήνες, κατά μέσο όρο όμως τα παιδιά νοσηλεύονται για πέντε μήνες.
* Το 86% των παιδιών που έχει νοσηλευθεί ήταν κορίτσια.
* Κανένα από τα παιδιά που έχουν νοσηλευθεί δεν έχει πεθάνει. (Ναι! Πρόκειται για νόσο που σκοτώνει.)
ΜΗΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ
Το πρότυπο των ανορεξικών μοντέλων σίγουρα δεν αρκεί για την εκδήλωση της ασθένειας. Είναι όμως μια καλή αφορμή…
Να πώς συμπυκνώνεται η εμπειρία της ανώνυμης μητέρας που ζει τον γολγοθά της νευρικής ανορεξίας και ποιες είναι οι συμβουλές της σε γονείς, δασκάλους και σε όλους εμάς.
* Τίποτε δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον ποιοτικό χρόνο με το παιδί μας και την ουσιαστική επικοινωνία μαζί του. Η αγάπη μας για αυτό δεν αρκεί να εκφράζεται με την αγορά ενός ωραίου παιχνιδιού, αλλά με την αγκαλιά, το φιλί, το χάδι, την κουβέντα. Το ακριβό ιδιωτικό σχολείο, το πιάνο, οι ξένες γλώσσες και τα σπορ, όλες οι ασχολίες του που πρέπει να πληρωθούν δεν μπορούν να αποτελέσουν δικαιολογίες που μας κρατούν μακριά από το παιδί μας. Κανένα παιχνίδι, κανένα σχολείο, κανένα ρούχο δεν αρκούν για να υποκαταστήσουν το βασικό αγαθό της προσωπικής επικοινωνίας του παιδιού με τη μητέρα του. Οι γονείς θα πρέπει να έχουμε τα μάτια και τα αφτιά μας ανοιχτά για να αντιληφθούμε τα πρώτα σημάδια της καταιγίδας που έρχεται.
* Την πρώτη εβδομάδα μετά τις σχολικές διακοπές των Χριστουγέννων, όταν το παιδί επέστρεψε στο σχολείο, άρχισε πάλι να ελέγχει το φαγητό της έπειτα από μια περίοδο θεαματικής ανάκαμψης. Μιλήσαμε πολύ. Μου αποκάλυψε ότι όλες οι συμμαθήτριές της συμφωνούσαν ότι η Βικτόρια Μπέκαμ ήταν το πρότυπό τους. (Μπορεί να είναι λίγο αδύνατη, αλλά είναι τόσο συμπαθής!) Οι δάσκαλοι μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στο να αλλάξουν αυτά τα πρότυπα.
* Η αντίδραση του παιδιού όταν πληροφορήθηκε ότι θα δει κάποιον ειδικό ήταν σπαρακτική. Τις δύο πρώτες φορές σύρθηκε στην κυριολεξία στο γραφείο του ψυχιάτρου. Από την τρίτη φορά και μετά, περίμενε με ανυπομονησία το ραντεβού του. Αν ως κοινωνία ήμαστε πιο ανοιχτοί στην ψυχική νόσο, όποια και αν είναι αυτή, ίσως τα πράγματα να ήταν ευκολότερα.
Το ΒΗΜΑ, 21/01/2007
